Çiftçi Kadınlar Emeklerinin Karşılığını Bulamıyorlar!

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Kadın Çalışma Grubu tarafından ZMO Eskişehir Şubesinde 15 Ekim Dünya Kadın Çiftçiler Günü dolayısıyla bir basın toplantısı düzenlendi.

Düzenlenen basın toplantısına, TMMOB ZMO Kadın Çalışma Grubu Başkanı Vuslat Bektaş, Kadın Çalışma Grubu üyesi Ayşe Özdemir, ESOGÜ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Handan Giray ve ZMO Eskişehir Şube Başkanı Selma Güder katılım sağladı.

TMMOB ZMO Kadın Çalışma Grubu Başkanı Vuslat Bektaş tarafından yapılan açıklamada şu ifadelere yer verildi;

''Tarım sürdürülebilir bir faaliyet olmaktan giderek uzaklaşıyor. Tarımda verilen emek karşılığını alamıyor. Ülkemizde tarımın giderek daha zor şartlar altında yapıldığı bu dönemde, tarımda kadın istihdamı kronikleşmiş güvencesizlik, düşük ücretler, ağır çalışma şartlarıyla, çalışanın yüzünü güldüremiyor. Güvencesiz istihdam tarımın yapısal bir sorunu haline gelmiş durumda.

Tarımda çalışanların %78’i ücretsiz aile işgücü olarak istihdam edilmekte, tarımda çalışan kadınların %98’i herhangi bir sosyal güvenceden yoksun olarak, tarlada, bağda, bahçede, kayıt dışı olarak çalışmaktadır. Kadının çalışma hayatında görünürlüğü az.

Türkiye’de kadın istihdamı dünya ortalamasının altında ve giderek azalıyor. Uluslarası İşgücü Organizasyyonu’nun (ILO) 2023 verilerine göre dünyada kadınların istihdam oranı %46,1 iken; Türkiye İstatistik Kurumu ( TUİK) rakamlara göre 2023’de kadınların istihdamı % 31,3’dir.

Tarımda kadın istihdamı önemlidir.

Tarımda kadın istihdamı düşmektedir. 2005 yılı itibariyle TÜİK verilerine göre, toplam kadın istihdamının % 46,3’ü tarım sektöründe gerçekleşmiştir. TÜİK 2023 istihdam verilerine göre, kadın istihdamının % 18,3’ü tarım sektöründedir. Tarımsal işgücünün % 41’ini kadınlar oluşturmakta ve 1.938 000 kadın tarımda çalışmaktadır.

Emek yoğun bir sektör olan tarımda, tarımın yapısal sorunlarından en fazla etkilenen kesim güvencesiz istihdam ve ağır çalışma şartlarına maruz kalan kadın ve çocuk tarım işçileridir. Bu amaçla, iki yıl öce 15 Ekim 2023 de, Ziraat Mühendisleri Odası Kadın Çalışma Grubumuz, mevsimlik çalışan kadın tarım işçilerinin, yaşadıkları sorunları yerinde incelemek amacıyla, Ankara’ya 32 km uzaklıkta, Sincan ilçesine bağlı, Malıköy Mahallesinde kışlık soğan üretiminde bulunan mevsimlik çalışnan kadın tarım işçilerini ziyaret etmiştir. Ziyaret sırasında kadın tarım işçileri ve çocuklarla görüşülmüş, çalışma şartları, yaşanan problemler yerinde tesbit edilmiş ve bir basın açıklaması ile kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Ankara, Polatlı ve civarında yaklaşık 140.000 da alanda kışlık soğan üretimi yapılmakta olup Türkiye soğan üretiminin yaklaşık % 15’ini bu bölge üretmektedir.Polatlı ve civarında yaklaşık 300 bin ton kadar kışlık soğan üretilmektedir. Malıköy’de ziyaret edilen yer, Polatlı soğan ekili alanlarının yaklaşık % 1,5’una karşılık gelmektedir.

Tarım işçilerinin yaşam şartlarının iyileştirilmesi amacıyla yayımlanan (2010/6) ve (2017/6) tarih sayılı Başbakanlık Genelgelerinin ve son olarak 2024/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Mevsimlik Tarım İşçileri Genelgesi’nde yer alan hususların uygulamada ne kadar karşılık bulduğunu tesbit etmek amacıyla, 11 Ekim 2025 tarihinde Malıköy’ de kışlık soğan hasadı yapılan aynı yer tekrar ziyaret edilmiştir.

Soğan hasadının yapıldığı tarla ve işçilerin yıl içinde 6 ay kadar ikamet ettikleri barınma alanları ziyaret edilmiş, çalışan kadın ve çocuk tarım işçileriyle görüşülmüş, yaşanan sorunlar bu konudaki son yasal düzenleme olan 2024/5 sayılı Genelge hükümleri kapsamında değerlendirilmiştir.

Alanda yapılan görüşmelerde; elçi-çavuş olarak bilinen mevsimlik tarım işçilerinin geliş- gidişlerini sağlayan kişi 22 yıldır soğan hasadı için bölgeye işçi getirdiğini belirtmiştir. Mevsimlik tarım işçilerinin aileleri ile birlikte Şanlıurfa ilinin ağırlıklı Viranşehir olmak üzere, Siverek ilçelerinden Mayıs ayında çıkıp, Polatlı’ya geldiklerini 10. ayın sonunda döndüklerini, yılın yarısını burada geçirdikleri ifade etmiştir.

Kışlık sarı soğan tarımının yapıldığı 2000 dekarlık alanda, 32 aileden 160 kişinin çalıştığı, çalışanların %60 ‘ını kadınların oluşturduğu, yaş aralığının 16-55 arasına değiştiği, 5-15 yaş aralığında 40 çocuğun bulunduğunu bu çocukların da tarımsal işgücü olarak çalıştığı öğrenilmiştir.

Ücretler ilgili soruya kadın erkek işgüçü ayrımı yapılmaksızın 1100 TL/gün olduğu, hasat döneminde ise ücretin çuval başına ödendiği, ücretin 90 TL/çuval olduğu, yaşa ve değişen durumlara göre günlük çuvallama sayısı 10-15 arasında değişdiği, çuval ağırlığının yaklaşık 50 kg olduğu bir kişinin günde 50x 15 = 750 kg soğan çuvalladığı belirtilmiştir.

Tarım işçileri Konya, Burdur, Afyonkarahisar illerinde de tarım işçisi olarak çalıştıklarını ifade ettiler. Bölgeye gelenlerin bilgilerinin düzenli olarak il/ilçe Jandarma Komutanlığına verildiği ifade edildiğini ve 2024/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Mevsimlik Tarım İşçileri Genelgesi ve genelgenin 7. Maddesinde e-METİP (Mevsimlik Tarım İşçileri Bilgi Sistemi) oluşturulması ve kurumların mevsimlik tarım işçileri konusundaki faaliyetlerinin bu sisteme aktarılması zorunluluğu yer almaktadır. Alanda yapılan görüşmelerde çalışanlara METİP hakkında bilgilerinin olup olmadığı sorulmuş, olmadığı cevabı alınmıştır.

Mevsimlik tarım işçileri uzun ve ağır çalışma şartlarında haftanın 7 günü, günde 12 saat çalışmaktadırlar. Çalışanların acil durum, kaza ve hastalık halinde 112 üzerinden hizmet aldıkları, tedavi ve ilaç işlemlerinin yeşil kart kapsamında yapıldığı öğrenilmiş, bu yılın çalışma takviminde doğum olmadığı, bir gebe kadının bulunduğu öğrenilmiştir.

Eğitim konusunda çocuklar ve aileler ciddi sıkıntılar yaşamakta , çocuklar uzun bir dönem eğitimden mahrum kalmakta kalmakta, bulundukları yerde eğitime devam etme imkanları bulunmamaktadır. Okul çağındaki çocuklar Mayıs ayında eğitimlerini kestiklerini, Kasım ayında memleketlerine döndüklerinde bıraktıkları sınıflarına devam ettiklerini, öğretmenlerinin onlara yardımcı olduklarını belirtmişlerdir.

Yürürlükte olan 2024/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi gereği alt yapı hizmetleri ve belediye hizmetlerinden yararlanılıp yararlanılmadığı, barınma sorunları ve temel ihtiyaçların karşılanma durumu sorulmuş.

Su ihtiyacının, iki su kuyusundan barınma yerlerine çekilen iki seyyar çeşmeden sağlandığı, suyun bidonlarla taşındığı görülmüş, kanalizasyon hizmetinin yetersiz olduğu, açılan kanalizasyon çukurlarının belli aralıklarla belediye tarafından boşaltıldığı ancak , barınma yerlerinin uzağında iki adet çöp çukuru olduğu ve çöpün düzenli olarak alınmadığı, çöplerin uygunsuz şekilde yakılarak imha edildiği, yazın çöp kokusu ve sineklerin büyük sorun olduğu ifade edilmiştir. Temizlik ve hijyen koşullarının yetersizliği de barınma yerlerinde böcek ve haşere sorunu oluşturduğu, mevsimsel olarak havaların soğuması, ısınma sorununun, soğuk algınlığı grip enfeksiyonlarını artırdığı belirtilmiştir.

Tuvalet ve banyo ihtiyacı için her ailenin kendi ihtiyacını karşılamak için seyyar tuvalet ve banyo yaptığı, bunların temizlik ve su açısından yetersiz son derece iptidai koşullarda kullanıldığı görülmüştür. Yemek yapılan alanlarda mutfak koşullarının hem hijyen hem güvenlik koşullarını sağlamadığı tespit edilmiştir.

Mevsimlik kadın tarım işçileri ve çocuklar barınma yerlerindeki tüm bu olumsuzluklardan ve kötü yaşam koşullarından daha çok etkilenmektedirler. Çalışma şartlarının ağırlığı, iş güvencesizliği, düşük ücretler, verilen emeğin karşılığının alınmaması bir şekilde kaderleri gibi görülmektedir.

Mevsimlik tarım işçilerinin bulunduklar yerden geçici olarak başka yere gidip çalışmaları ve bu süreçte yaşadıkları sorunları çözmek amacı ile çıkartılan 2024/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Mevsimlik Tarım İşçileri Genelgesi ( METİP) nin 1.,2.,3.,4. ve 6 . maddelerinde yaşam alanları, sağlık, eğitim ve sosyal hizmetler gibi konuları saha sorunlarının çözümünde ve uygulamada karşılık bulamamaktadır.

Günümüzde kırsal alandaki çalışma ve yaşam şartlarının iyileştirilmesi, mevsimlik tarım işçileri özelinde önemli bir konudur. Konuyla ilgili birçok düzenleme ve 2024/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi olmasına rağmen, uygun olmayan barınma şartları ve çalışma koşullarındaki sorunlar güncelliğini korumaktadır.

Saha çalışmasının yapıldığı Malıköy yakınlarındaki METİP pilot uygulama alanlarından olan Sarıoba yerleşkesinin güncel durumu, amaca uygun niteliklerle donatılıp donatılmadığı; varsa eksiklikleri ve kurulduğu yıldan günümüze kadar ne gibi sorunlar yaşandığı, nasıl çözümlendiği, kurumlar arası iletişimin ve yerleşke iyileştirmesi gibi konuların da yerinde incelenerek değerlendirilmesi Malıköy özelinde yapılabileceklerin önceden öngörülmesini sağlayacaktır.

Tarımda kadın ve çocuk emeği üzerinden yapılan emek sömürüsü, kırsalda emeğin karşılığını bulamaması, ağırlaşan ekonomik şartlarla tarımsal üretimde bulunmanın giderek zorlaşması, geçimlik faaliyette bulunan küçük aile çiftçiliğinin büyük tarım şirketleriyle rekabetinin zorluğu, tarımı sürdürülebilir geçimlik bir faaliyet olmaktan çıkarmaktadır.

Bu gidişin sonu iyi görülmemektedir.

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası olarak, mevsimlik tarım işçileri sorununun altını bir kez daha çiziyoruz.15 EKİM Dünya Kadın Çiftçiler Günü emeğin değer bulduğu bir gün olarak kutlanmalıdır..

Dünya Kadın Çiftçiler Günü özelinde, tarımda kadın ve çocuk emeği sömürüsüne son verilmelidir.

Tüm tarım emekçileri, çiftçilerimiz, daha iyi şartlarda yaşamayı, çalışmayı ve üretmeyi hak etmektedir.

15 Ekim Dünya Kadın Çiftçiler Günü kutlu olsun.''